Het IT-bedrijf ReadSpeaker is misschien wel de kleinste multinational van Nederland. De spraaktechnologie van het bedrijf zit ingebakken in onderwijssoftware en websites. Nu wil ReadSpeaker de Braziliaanse educatiemarkt veroveren.

Bij artikelen op de binnenlandsectie van de Telegraafsite staat naast de datum een blauwe link met twee woorden: ‘lees voor’. Klik erop en een Nederlandse stem leest het stuk voor. De achterliggende technologie die tekst om kan zetten in spraak is afkomstig van ReadSpeaker, een zestien jaar oud bedrijf dat gevestigd is in het dorp Huis ter Heide, vlak bij Zeist.

“Wij zijn ooit gestart met het doel om mensen met een handicap te helpen”, zegt Joop Heijenrath, chief commercial officer van ReadSpeaker. “Eén van onze oprichters is namelijk blind. Hij is nog steeds de chief technical officer.”

Heijenrath kwam met het bedrijf in aanraking tijdens een alumni-bijeenkomst van INSEAD, de Franse businessschool waar hij een MBA behaalde. De twee Zweedse mannen die ReadSpeaker hebben bedacht kwamen naar INSEAD om ondernemers te zoeken die hun idee wereldwijd uit wilden rollen. “Daar ben ik toen bij ingestapt”, zegt Heijenrath, die verschillende bedrijfjes startte en actief is als informele investeerder. “Later hebben we het hoofdkantoor verplaatst naar Nederland. Want dat is veel praktischer dan Uppsala.”

Focus op onderwijs

ReadSpeaker is net als bijvoorbeeld Nuance en Neospeech één van de bedrijven die gespecialiseerd is in spraaksynthese, ook wel text-to-speech genoemd. De Zweeds-Nederlandse softwarefirma heeft 100 voorleesstemmen in 43 talen. Daarvan zijn er zeven zelf ontwikkeld, de rest koopt het bedrijf in bij andere partijen. De onderneming is actief in 65  landen en behaalt ruim 80 procent van de omzet uit het buitenland.

De focus is gedurende de afgelopen tien jaar wel verschoven. “Wij zijn al jarenlang de transitie aan het maken een een algemene toegankelijkheidstechnologie naar het onderwijs”, aldus Heijenrath. “Dat lukt eigenlijk heel goed. Wij zitten ingebakken in methodes van ThiemeMeulenhoff en de grote uitgevers wereldwijd: McGraw-Hill, Pearson, Cengage. Van alle keren dat mensen op de ReadSpeaker-knop klikken, is 70 procent afkomstig van onderwijstoepassingen zoals elektronische leeromgevingen. Het is goed voor ongeveer 35 procent van de omzet.”

Met de focus op onderwijs in het achterhoofd ziet Heijenrath flinke groeikansen in één van belangrijkste opkomende economieën ter wereld: Brazilië. Want het aanpakken van laaggeletterdheid is een speerpunt van de regering van het Zuid-Amerikaanse land. “Om een middenklasse te creëren, moeten mensen uit de sloppenwijken komen. Dus er moet geïnvesteerd worden in onderwijs. Daar past ons product heel mooi bij”, zegt Heijenrath. “De technologie is er. Ook in de favela’s hebben mensen een smartphone. Je hebt niet eens meer een computer nodig.

Die filantropische missie past tevens bij de filosofie van ReadSpeaker. “Ons bedrijf draait niet alleen om winstmaximalisatie, maar ook om het juiste doen. Veel non-profit organisaties geven we onze software bijvoorbeeld om niet of tegen sterk gereduceerd tarief.” Heijenrath benadrukt dat winst maken absoluut geen taboe is voor ReadSpeaker. “Want we zijn gewoon een commercieel bedrijf.” Maar het sociale aspect speelt zeker mee in de keuze voor Brazilië.

Leermethodes

De Braziliaanse markt voor spraaksynthese is relatief jong. Geen enkele concurrent van ReadSpeaker is op grote schaal actief in het land. “Dat betekent dat potentiële klanten eerst bekend moeten raken met het product en of ze het willen gebruiken”, zegt Heijenrath.

Tekst laten voorlezen is slechts een manier om te leren. “Vaak wordt het gezien als een beetje vals spelen”, zegt Heijenrath. “Maar als je slecht leest, is dit wel een manier om dingen beter te snappen. Doordat je de informatie zowel via de ogen als oren binnenkrijgt, is de opname in het geheugen beter. Dat is wetenschappelijk bewezen.”

Oranje Handelsmissiefonds

ReadSpeaker heeft al een vijftal klanten in Brazilië, waaronder de grootste krant van het land en het grootste internetportal. Een medewerker van de vestiging in Portugal besefte op een gegeven moment dat er een enorme kans lag aan de andere kant van de oceaan en is drie jaar geleden contacten gaan leggen.

Op onderwijsgebied is ReadSpeaker nauwelijks vertegenwoordigd, afgezien van een contract met de universiteit Clarentiano. Het bedrijf schreef zich daarom in voor het Oranje Handelsmissiefonds, een initiatief van ING, KLM, MKB-Nederland en het ministerie van Buitenlandse Zaken, in samenwerking met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Doel van het fonds is om mkb’ers te helpen bij het internationaal uitrollen van hun product. ReadSpeaker werd verkozen tot één van de tien winnaars.

Heijenrath wil in eerste instantie bij grote uitgevers binnenkomen. In mei van dit jaar bezocht hij daarom een onderwijsbeurs in Sao Paulo. “Van de tien grootste uitgevers in Brazilië hebben we er met zeven gepraat. Ze waren enthousiast. Dat moet nu op de rit komen.” Stap twee is om met universiteiten, hogescholen en middelbare scholen om tafel te gaan. “Daarvoor heb je geduld nodig, want het zijn overheidsinstanties. Die besluiten nog iets minder makkelijk.”

Geen balletje-balletje

Zakendoen in Brazilië is volgens Heijenrath vooral een kwestie van de lange adem. “Je moet relaties bouwen en dat heeft tijd nodig. Mensen moeten weten dat je er niet alleen dit jaar bent, maar ook volgend jaar.”

Klantrelaties zijn eveneens belangrijk, omdat het besluitvormingsproces in Brazilië niet zo transparant is als in westerse landen. “Er zijn natuurlijk allerlei kanalen die je kunt bespelen om het beslissingstraject te versnellen”, zegt Heijenrath. “Maar wij doen daar niet aan mee. Er blijft niks aan de strijkstok hangen: wij leveren het product en dit is wat het kost. Geen kickbacks. Ik wil overal altijd iedereen in de ogen kunnen blijven kijken. Niet dat er balletje-balletje wordt gespeeld.”

Volgens Heijenrath is ReadSpeaker ook veel te klein om dergelijke spelletjes te spelen. “Wij hebben relatief kleine contracten, waardoor we minder interessant zijn. Bij onze contracten met uitgevers gaat het hoogstens om enkele tienduizenden dollars per jaar. Dat zijn zulke kleine bedragen.”

Geborduurd handdoekje

Binnenkomen bij een groot bedrijf is voor ReadSpeaker lastig, ervaart Heijenrath, die zelf voor onder meer KPN en de Amerikaanse multinational Stream heeft gewerkt. “Dat was heel anders. Dan zit je aan tafel met de minister van Economische Zaken van de Spaanse deelstaat Galicië om te praten over een investering. Iedereen is er dan echt wel op tijd.”

In zijn functie als CCO van ReadSpeaker is dat wel anders. “Als mkb’er begin je gewoon weer in de kelder. Jouw afspraak is het minst belangrijk en wordt als eerste afgezegd. Soms bellen mensen een afspraak af, terwijl je nog maar een half uur rijden bij ze vandaan bent. Dat maakt wel nederig, maar het kan ook weer prikkelen. Zo van: dit gaat mij niet gebeuren.”

Het Oranje Handelsmissiefonds is volgens Heijenrath een welkome duw in de rug. “Het verhoogt je geloofwaardigheid.” Op de onderwijsbeurs in Sao Paulo werd dat eens te meer duidelijk. Heijenrath werd hartelijk ontvangen door een groep van de gemeente Santos. “Ze waren zo vereerd door onze komst, dat ze een handdoekje hadden geborduurd met de naam van de dame die de afspraak bij ons had gemaakt. Wij waren helemaal in verlegenheid gebracht. In plaats van dat wij cadeaus moeten geven om zaken te doen, geven ze ons cadeaus. Het was een warm bad waar we invielen. Maar vervolgens moet je nog een keer business doen. We zijn nu weer vier maanden verder en die order is nog niet gekomen. Maar dat handdoekje dus wel.”

Kantoor in Brazilië

Het contract met de grootste krant en internetportal van het land zorgt in ieder geval voor veel exposure. “Mensen zien ons. We krijgen aanvragen in Nederland en in Portugal voor de dienst. Want we zitten niet in Brazilië zelf met een kantoor.” Dat moet er op termijn wel komen, als het aan Heijenrath ligt. Met lokale werknemers. “Ik ben niet zo iemand die denkt: ik vlieg wel een bak Nederlanders of Engelsen in. Ik geloof dat je in Brazilië Brazilianen moet hebben die het product verkopen.”

Toch duurt het nog even voordat die vestiging er is. “Ga ik de komende jaren 20 tot 30 procent van de omzet uit Brazilië halen? Ik denk het niet”, geeft Heijenrath aan. Daarbij speelt ook mee dat de Braziliaanse economie in het slop zit. “Budgetten worden teruggeschroefd. Ik merk dat de hype van vier à vijf jaar geleden is verdwenen. Ook door het corruptieschandaal bij Petrobras, dat echt tot op het hoogste niveau is uitgebroken. Maar voor de lange termijn vind ik Brazilië wel een interessante markt vanuit economisch en sociaal oogpunt.”

De stemmen van ReadSpeaker

De stemmen van ReadSpeaker zijn door de computer gegenereerd. Maar daarvoor moet wel een keer iemand iets inspreken. ReadSpeaker heeft daar in Nederland Marjon Keller voor gestrikt, de stem van RTL 4. Zijn heeft in een week of drie vele verschillende zinnen ingelezen. Die worden in kleine stukjes gehakt, benoemd en in de software van ReadSpeaker gestopt. Het programma kan vervolgens op basis van de ingesproken zinnen bepalen hoe nieuwe woorden en klankcombinaties uitgesproken moeten worden. “Als de zin bijvoorbeeld met een vraagteken eindigt, dan wordt-ie uit andere geluidsfragmentjes opgebouwd dan een normale zin”, zegt Joop Heijenrath. “Dat heet computational linguistics. Dat is onze specialisatie.”

ReadSpeaker heeft de stemmen voor zeven talen zelf gebouwd. Dat zijn westerse talen, zoals Nederland, Duits, Engels, Spaans en Frans. De onderneming levert ook stemmen in bijvoorbeeld Arabisch, Koreaans, Japans, Mandarijn en Hindi, maar die zijn ingekocht bij onder meer Nuance, het bedrijf dat de persoonlijke assistent Siri verzorgt voor Apple.

“Voor de oosterse talen heb je echt mensen nodig die kennis hebben van de taal”, zegt Heijenrath. “Elke taal heeft ongeveer tussen de 1.500 en 2.000 klankcombinaties. Dat schijnt ook zo te zijn in het Mandarijn, Japans en Koreaans. Onze stemmenbouwers zeggen dat wij die stemmen ook na moeten kunnen maken. Maar tot nu toe hebben we dat nog niet geprobeerd.”

ReadSpeaker blijft door bouwen aan meer stemmen. Niet alleen in meer talen, maar aan meer verschillende stemmen per taal. “Dan nemen we in de VS niet alleen een man en een vrouw, maar bijvoorbeeld ook iemand met een zuidelijk accent”, aldus Heijenrath. “De trend in spraaktechnologie is dat stemmen steeds persoonlijker worden. Steeds meer bedrijven zullen een stem willen die bij hun product past. Een koffiemachine die spreekt moet anders klinken dan een nieuwslezer.”

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl